Hoe moet ik het slingeruurwerk van mijn klok afstellen?
Dit is een vraag die veel aan mij wordt gesteld en ik ga proberen u vandaag in dit blog een antwoord te geven. Ik wil beginnen met een korte uitleg over het slingeruurwerk zelf.
Inhoudsopgave
Waaruit bestaat een klok?
Dit klinkt misschien als een rare vraag, maar weet u dat een klok bestaat uit de kast, een aandrijving/krachtbron, het raderwerk, de gang en een regelorgaan, kortom:
- De aandrijving van een klok, dit kan zijn:
- Opwindveer;
- Gewicht;
- Luchtdruk;
- Waterkracht;
- Elektra;
- Etc.
- Raderwerk
- De gang van een klok, dit kan zijn:
- Grahamgang;
- Schwarzwaldergang;
- Haakgang;
- Zwitserse ankergang;
- Etc
- Het regelorgaan, dit kan zijn:
- Slinger;
- Balans;
- Foliot;
- Etc.
Ik ga het in dit blog dus hebben over een klok met als regelorgaan de slinger. Dit type regelorgaan komt in klokken verreweg het meeste voor. Eerst een klein beetje verdere informatie.
Wat is een regelorgaan?
Een regelorgaan is ruwweg een (deel van een) systeem wat het draaiende gedeelte van het raderwerk omzet in een heen-en-weer-gaande beweging. Het regelorgaan laat deze heen-en-weer-gaande beweging zo gelijkmatig mogelijk verlopen. Dit is zichtbaar gemaakt in deze animatie.
Wat is het kenmerk van een slingeruurwerk?
De heen-en-weer-bewegende slinger is natuurlijk het belangrijkste kenmerk van een slingeruurwerk zoals u zult begrijpen. Het uurwerk wordt dus aangedreven door een krachtbron en deze kracht wordt overgezet naar een raderwerk.
Om te voorkomen dat al de energie van de krachtbron in één keer vrijkomt wordt een echappement gebruikt. Dit systeem zorgt dat de slinger steeds een klein beetje energie krijgt zodat de klok blijft lopen. Het is mijn plan om in een volgend blog meer te vertellen over het echappement (in het Engels escapement genoemd).
Hoe werkt een slingeruurwerk?
Het anker zorgt ervoor dat de slinger in beweging blijft. Dit geeft het kenmerkende tik-tak tik-tak geluid, wat veel mensen een vertrouwd gevoel geeft. De slinger verliest energie door de zwaartekracht, gaat steeds langzamer lopen en komt tot stilstand als het uurwerk geen aandrijving zou hebben. Daarom is iedere klok voorzien van een krachtbron/aandrijving, waardoor alles in beweging blijft.
Hoe moet je een slingeruurwerk afstellen? Ofwel: hoe ga ik mijn klok rechttikkend maken?
Of de klok scheef tikt is voor een leek niet altijd goed te horen, maar u kunt het beste als volgt te werk gaan.
- Start ermee door de klok zo goed mogelijk recht te zetten of te hangen. Hiermee bedoel ik optisch recht, want een klokkast of ondergrond is vrijwijl nooit haaks (waterpas).
- De slinger moet nu mooi in het midden hangen. Gebruik de onderkant van de slinger als ijkpunt. U kunt desnoods dit punt met een plakkertje markeren. Vaak is er al een zogenoemd uitslagplaatje in de kast gemonteerd, zie foto.
- Beweeg de slinger naar links en luister of u een tik kunt horen in het uurwerk. Bekijk goed wat de uitslag van de slinger is. Dit wil zeggen, de afstand dat de slinger naar links beweegt ten opzichte van het midden (plakkertje/uitslagplaatje) dat u net heeft bepaald.
- Beweeg de slinger daarna naar rechts en luister ook hier goed naar een tik. Kijk weer goed naar de afstand ten opzichte van het midden.
- Als de slinger naar beide kanten een even grote uitslag heeft dan tikt de klok recht.
Afbeelding: een rechttikkende klok
In de afbeelding ziet u duidelijk dat het punt van de tik links t.o.v. de groene lijn net zo groot is als het punt van de tik rechts.
In uw geval kunnen de tikken natuurlijk ook op bv. I of III zijn, het gaat om de gelijkmatige afstand van uw punten ten opzichte van de groene lijn.
De klok tikt recht.
Afbeelding: de klok tikt scheef
Waarschijnlijk geeft deze afbeelding de situatie van uw klok weer, omdat deze niet recht tikt.
U ziet dat de punten van de tikken verschillend zijn van de groene loodlijn (midden).
Om de situatie van de 1e afbeelding te krijgen zou u eigenlijk de klok scheef moeten hangen. Dit is niet wenselijk natuurlijk.
Dit betekent dat de gaffel is verdraaid ten opzichte van het anker.
De gaffel verdraaien
Hangt uw klok weer optisch recht? U kunt nu de gaffel voorzichtig verdraaien ten opzichte van het anker.
Dit doet u door de gaffel voorzichtig met uw vinger iets naar links of rechts te duwen. U luistert steeds weer of de tikken evenwijdig klinken, dit kan best een lastig en tijdrovend klusje zijn. Het is echt zoeken naar de situatie van de eerste afbeelding, maar met het nodige geduld komt u er wel.
De klok op tijd laten lopen
Ik hoop dat het u nu is gelukt om uw uurwerk goed te kunnen afstellen.
In mijn klokkenmaker tips pagina heb ik aandacht besteed aan het probleem om de klok op tijd te laten lopen. Klik hier om naar de pagina te gaan.
Een leuk filmpje over hoe de klok van Christiaan Huygens werkt.
Interessante links voor u?
Misschien is de pagina over Christiaan Huygens ook leuk voor u om te lezen.
Vindt u het leuk om meer te lezen over de geschiedenis van de Zaanse klok?