Wilt u meer weten over de compensatieslinger?
Het is misschien een technisch stukje tekst, maar het gaat over een interessante uitvinding. Heeft u thuis een klok met een compensatieslinger?
Inhoudsopgave
Interessante uitvinding
Door de toepassing van de slinger werd het uurwerk een precisie-instrument. Men begon echter onregelmatigheden te bemerken, die eerder bij de primitief gemaakte uurwerken en ook bij de eerste slingeruurwerken niet waren opgevallen.
Bij temperatuursverschillen ontstonden belangrijke afwijkingen in de tijdsaanwijzing. Liep een klok bij een bepaalde temperatuur gelijk, dan liep zij achter als de temperatuur steeg en vóór als deze daalde.
Lengteverandering
Oorzaak hiervan was een lengteverandering van de metalen slinger (staaf) als gevolg van het uitzetten of krimpen. Het zwaartepunt (eigenlijk het slingerpunt) van de slinger verplaatste zich. Om de afwijkingen te vereffenen zijn talrijke constructies bedacht.
Het doel van deze constructies is de afstand van het ophangpunt tot het slingerpunt constant te houden. In het ideale geval blijft dan ook de slingertijd constant. Sommige inrichtingen wijzigen, bij wisselingen in de temperatuur, automatisch de werkzame lengte van de dunne bladveer, waaraan de slinger is opgehangen.
Meestal echter wordt compensatie verkregen door een bijzondere constructie van de slinger, die daartoe samengesteld is uit meerdere types metalen met een verschillende uitzettingscoëfficiënt.
Georg Graham’s kwikslinger
De oudste, maar in antieke uurwerken minst gebruikte compensatieslinger is die van Georg Graham (1712). Bij deze slinger hangt/hangen aan de stalen slingerstaaf een of twee glazen cilinder(s), zover gevuld met kwik, dat een lengteverandering van de staaf door het rijzen of dalen van het kwik wordt gecompenseerd. Dit is de bekende kwikslinger.
Roosterslinger van John Harrison
Het compensatiesysteem van de roosterslinger (een slinger met staafjes van verschillende metalen, uitgevonden door John Harrison in 1725), berust op een verschil in uitzetting van staal en koper (messing; na 1800 werd in plaats hiervan ook zink gebruikt).
Dit werkt als volgt:
de slinger bestaat uit een aantal messing en stalen staven (in de afbeelding aangeduid met een A en B) die door middel van verbindingsstukken tot een “rooster” zijn samengevoegd.
Het gedeelte van de slingerstaaf dat de lens draagt, kan zich vrij bewegen door het onderste verbindingsstuk.
Als de temperatuur stijgt zetten de messing staven A meer uit dat de stalen staven B.
Het langer worden van de stalen staven zou de slingerlens doen dalen. Bij de juiste verhoudingen gaat deze echter, door de verlenging van de messing staven, omhoog. De werkzame slingerlengte blijft dus hetzelfde.
Met dank aan C. Spierdijk: klokken & klokkenmakers
Hieronder ziet u een overzicht van meer interessante blogs:
Ellliot pubklok reparatie
Beroemde klokkenmaker JJ Elliott uit Londen
F.W. Elliott pubklok restauratieverslag
Veerspanning reguleren met snek of maltezerkruismechanisme
De comtoise klok – Morbier klok
Op slag brengen van een uurwerk met sluitschijf
Christiaan Huygens slingeruurwerk
Afstellen van het slingeruurwerk van uw klok
Wanneer is een onderhoudsbeurt nodig voor mijn klok?
De geschiedenis van de Zaanse klok
Lars Dekker – de klokkenmaker die met zijn tijd mee gaat
Heeft u mijn gratis e-book Tips van de klokkenmaker al opgevraagd? U kunt hem op vinden op mijn klokkenmaker tips pagina.