De wijzerplaat van de Friese klok
Deel 5 met informatie over de Friese klok - de wijzerplaat
Dit is alweer het laatste deel van de serie over de Friese klok. Deze keer bespreek ik de wijzerplaat van deze prachtige, ambachtelijk gemaakte klok.
Hier laat ik u graag kennismaken met drie godinnen en één god op de wijzerplaat: de vier jaargetijden.
U kunt enkele filmpjes van Friese klok mechanieken bekijken, zoals die zijn te vinden in duurdere Friese klokken.
En ik heb nog een paar andere leuke kleine weetjes voor u.
Ik hoop dat u ook deze pagina met plezier zult lezen en er iets van opsteekt.
wat is een toog?
het is de bovenkant van
de ijzeren wijzerplaat
Dikke laag menie ter bescherming
De toog, de bovenkant van de ijzeren wijzerplaat, werd vaak beschilderd met een Fries landschap.
Een dikke laag menie bedekte de achterkant van de wijzerplaat als bescherming tegen roest. De schilder schreef zijn initialen, maar een plaats of datum werd helaas zelden vermeld.
De klok op de foto werd gemaakt door klokkenmaker Simon Ruurds Rodenburg uit Sneek (1816-1890) en de wijzerplaats werd geschilderd door Jan Binnerts Tinga en biedt ons een mooie blik op de Waterpoort te Sneek.
Een Fries landschap, hoe kan het ook anders
waarom heeft de friese klok
soms een bruidskrans?
Op enkele wijzerplaten vinden we rond de cijferring een fraai beschilderde ronde krans van latoenkoper een bruidskrans. De klokken met een bruidskrans waren een geschenk bij een huwelijk.
Deze Friese staartklok op de grote foto is uitgevoerd in de Biedermeier stijl
ook klokkenmakers
moesten met de mode mee
waarvoor werd latoenkoper gebruikt?
Latoenkoper deed rond 1850 zijn intrede bij klokkenmakers. Deels als modeverschijnsel en deels om de concurrentie het hoofd te kunnen bieden, het werkte sneller en was veel goedkoper dan wijzerplaatschilders in dienst te nemen. Soms kreeg de wijzerplaat nog wat kleur. Bovenop de klok verschijnt ook de dungeperste messing plaat als klokbeeld.
Deze klok is gemaakt door Wiebe Luitzens Alevo te Joure (1793-1864).
Friese stoelklok
met een
friese vlag
Deze stoelklok is gemaakt rond 1725. Hij heeft slechts één wijzer en vergulde loden ornamenten. Het uurwerk heeft zowel drie- en vierspakige raderen. De wijzerplaatschilder heeft op de klok in het schildje de Friese vlag geschilderd.
friese klok
met slechts één wijzer
dit is geen engeltje
maar faam, de godin
van de roem en het gerucht
laat atlas niet in de oren toeteren
Op de hoeken van de Friese staartklok is de faam terug te vinden. Dit is de godin van de roem en het gerucht en de boodschapper van Zeus. De faambeeldjes worden ook wel engeltjes genoemd, maar dit is dus onjuist.
De faambeeldjes worden ook geregeld verkeerd geplaatst, met de bazuinen richting het beeld van Atlas. Zo toeteren ze hem in de oren is hiervoor een leuk ezelsbruggetje.
Ik hoor vaak zeggen dat Atlas de wereld op zijn rug draagt, maar ook dit is niet juist. Eén van onze halswervels is vernoemd naar Atlas.
Deze Friese klok met dubbele kap is gemaakt door Wiebe Ankringa te Sneek (1840-1860).
flora
de godin van de lente
De beschilderde wijzerplaten zijn natuurlijk heel typerend voor de Friese staartklok. U herkent vast wel de afbeeldingen van de vier jaargetijden in de hoeken. Niet altijd zijn deze fraai geschilderd, ze komen ook vaak voor in latoenkoperen geperste of messing uitvoeringen. Kent u ze allemaal?
welke 4 jaargetijden staan er op wijzerplaten van de friese klok?
Linksboven op een wijzerplaat vindt u Flora, de Romeinse godin van de lente en de bloemen (ook wel de Griekse godin Chloris) met de bloemenkrans in haar hand. Zij is de eerste van de vier jaargetijden op de Friese klok.
de godin van de zomer
Rechtsboven staat Ceres (ook wel Demeter), de godin van de akkerbouw (in het bijzonder van het graan), met haar sikkel en de korenaren. Zij zorgt voor een rijke oogst in de zomer. Zij is de tweede van de vier jaargetijden op de Friese klok.
dionysus
god van de herfst
Rechtsonder vinden we een jongeman, zittend op een wijnvat, met in zijn hand een tros druiven: de god Dionysus. Ook aan zijn voeten zijn druiventrossen te vinden.
Dionysus (in het Grieks Bakchos/Bacchus) is de god van wijn(bouw) en fruitteelt en van de groeikracht van de aarde. Hij verzorgt een goede druivenoogst in de herfst. Deze god is de derde van de vier jaargetijden die u kunt vinden op de Friese klok.
vesta
godin van de winter
En linksonder zien we Vesta, de Romeinse godin van de winter, het haardvuur en van de huiselijke haard. In Griekenland is zij bekend onder de naam Hestia.
Soms zie je ook een oude man die zich warmt aan een vuurkorf afgebeeld. Vesta sluit hiermee de reeks van de vier jaargetijden op de Friese klok.
luxe staartklokken
met een bewegend
mechaniek
De meer gegoede burgers bestelden een luxueuze staartklok, deze werd voorzien van een mechaniek dat wordt aangedreven door het gaande werk. Een opstijgende luchtballon, bewegende schepen, hengelende vissers, soldaatjes die heen en weer lopen, het is een leuk gezicht, deze bewegende objecten. Waarschijnlijk kent u het Abrahams offer of Salomons oordeel wel?
welke bewegende objecten zijn er op een friese klok?
Enkele voorbeelden van Friese klok bewegende mechanieken
Staand horloge Douwe Jelles Tasma
In de toog van deze zeldzame klok speelt ieder uur een drietal muzikanten: twee luitspelende dames en een heer die viool speelt.
Gerke Westerdijk ballonvaart mechaniek
Op deze klok met ballonvaardersmechaniek stijgt en daalt met regelmaat een heteluchtballon met twee figuren in een mandje.
Schepen mechaniek Friese klok
De walvisvaart. De scheepjes bewegen over de golven, aangedreven door het gaande werk van de klok.
Ype Schotanus te Sneek ruitermechaniek
Een prachtig voorbeeld van klokmechanieken, zeker als u zich bedenkt dat deze klok is gemaakt rond het jaar 1800.
Salomons oordeel
Klokkenmaker: Matthijs Bernardus Ankringa te Sneek (1747-1822).
Wijzerplaatschilder: Teede Siedses Haanstra te Sneek (1780-1825).
De twee moeders, het kind in handen van de bediende en koning Salomon op zijn troon
Boerderij mechaniek
Een boerin die een koe melkt, een karnende boer en een man die met zijn stok een koe tot lopen aanspoort
Scheepjes mechaniek
Diverse schepen varen over de woelige baren
Speeltuin mechaniek
Twee kinderen op een wip, een jongen op een hobbelpaard, helaas hangt de schommel stil
Luchtballon mechaniek 1
Klokkenmaker: Gerke IJsbrands Westerdijk te Franeker (1761-1828).
De luchtballon stijgt op
Luchtballon mechaniek 2
Wijzerplaatschilder: (een vroege) Lusthof
De ballon komt weer naar beneden na de rit
Hengelende heer mechaniek
Een deftige heer gooit zijn hengel uit in een meer met zwanen
houd uw friese klok in ere
voor de volgende generatie,
het is een stukje fries erfgoed
Ik hoop dat u deze serie over de Friese klok interessant heeft gevonden en dat u dingen heeft gelezen die u nog niet wist over deze prachtige klok.
Houd uw Friese stoelklok of staartklok in ere, onderhoud hem op tijd en geef hem door aan de volgende generatie, zodat ook zij kunnen genieten van deze vakkundig handgemaakte uurwerken! Dit stukje Fries erfgoed mag toch niet verloren gaan?