Het uiterlijk van de Friese klok

Friese klok uiterlijk: stoelklok engeltje

Deel 4 met informatie over de Friese klok - het uiterlijk

In dit deel, nummer 4, van de serie over de Friese klok wil ik het graag hebben over het uiterlijk van de Friese klok.

Ik heb in deel 1 de geschiedenis van de Friese klok besproken, de klokkenmakers kwamen in deel 2 natuurlijk aan bod en u weet dankzij deel 3 meer over de verschillende varianten.

Daarom gaan we nu in op de details, zoals de symboliek, de kast en de slingervenster versiering op de schuif van de Friese klok.

friese klok info -
het uiterlijk van
de friese klok

De kast van de Friese klok

Versierde achterplank Friese stoelklok
Aan de bovenkant van de achterplank bevindt zich een dakje om het uurwerk te beschermen tegen stof en dat de kast tevens mooi versiert. 

Aan de zijkanten van deze achterplank zijn diverse figuren uitgezaagd en beschilderd, vaak zijn dit zeemeerminnen. 

Friese klok uiterlijk - zeemeerminnen
Friese klok uiterlijk zeemeermin

In de 17e en 18e eeuw stonden zij symbool voor vruchtbaarheid, maagdelijkheid en moederliefde.

klokkleedje op friese klok
als bescherming
tegen stof en vuil

Over het dak van de klokkast werd al vroeg een klokkleedje geplaatst, ook als bescherming tegen stof en als extra versiering. Het klokkleedje was vaak een stukje huisvlijt en men kon hier op creatieve wijze door borduurwerk diverse voorstellingen, eventueel met symbolen, op verwerken.

welke symboliek zie je
op de Friese klok?

Symbool om een denkbeeld over te brengen
Op schilderijen, in standbeelden, op gebouwen, etc. zijn – soms op subtiele en soms op duidelijkere wijze – symbolen verwerkt. Door een bepaald figuur of een afbeelding te gebruiken die een bijzondere betekenis heeft kan de maker een denkbeeld of begrip overbrengen. De voorstelling kan een verborgen en diepere betekenis hebben die mag worden ontrafeld, wat soms lastig is omdat het symbool op verschillende manieren geïnterpreteerd kan worden. Soms ook is de betekenis van een symbool niet zo goed meer te achterhalen.

Gemaakte afspraken over uitbeelding symboliek
De makers van een schilderij, een standbeeld of een klokkast hadden vaak afspraken gemaakt om symbolen uit die tijd op dezelfde manier uit te beelden. Mensen die in die tijd leefden kenden die afspraken en konden de symboliek van het kunstwerk daardoor meteen begrijpen, maar die regels en afspraken zijn door de eeuwen veranderd, aangepast en soms vergeten.

Vergankelijkheid van het leven
Men gebruikte in de 17e en 18e eeuw graag symbolen die de vergankelijkheid van het leven uitbeeldden, om de toeschouwer eraan te herinneren dat alles in het leven vluchtig en leeg is. Bloemstillevens op schilderijen waren al sinds de 16e eeuw een manier om de vergankelijkheid van het leven te laten zien. Omdat bloemen maar kort mooi waren, stonden ze symbool voor de tijdelijkheid van het bestaan.

achter een schijnbaar
gewone afbeelding schuilt
vaak veel symboliek

verborgen boodschappen in symbolen op de friese klok

Gebruik symbool in een afbeelding
Achter een schijnbaar natuurlijke afbeelding schuilt vaak veel symboliek. Niet alleen personen maar ook dieren, planten en voorwerpen hebben vaak een tweede betekenis. De schilder die een vrouw aan het spinnenwiel afbeeldt, wil daarmee de deugd van de huiselijkheid uitbeelden. Een druiventros bijvoorbeeld is niet alleen erg smakelijk, maar is vaak een symbool van kuisheid. De jager die een dame een patrijs aanbiedt, spreekt zijn tijdgenoten toe over erotiek. Bellenblazende kinderen verwijzen naar de vergankelijkheid, evenals de vele bloem- en fruitstillevens.

Verborgen boodschappen
Naast vruchtbaarheid waren ook verleiding, onbereikbare liefde, maagdelijkheid, trouw, tijd, dood, de dag en de nacht, vrede, ijdelheid, het gezin en onbereikbare liefdes populaire onderwerpen. Als u meer van de symboliek af weet zult u de figuren of afbeeldingen beter begrijpen en kunt u de verborgen boodschappen ontdekken.

Verwerken van Holland landschap op schilderij en Friese klok
In de 17e eeuw is het schilderen van het Hollandse landschap populair geworden. Waar men het landschap eerder niet bijzonder genoeg vond om geschilderd te worden zien we de  Hollandse tafereeltjes nu steeds voorbijkomen. Na de Bijbelse voorstellingen op schilderijen geven landschaptafereeltjes nu een prettige en serene sfeer in de huiskamer. Men kon de wijzerplaat van Friese klokken naar keuze laten beschilderen, bijvoorbeeld de omgeving waar de familie vandaan kwam.

friese klok
slingerstuk versiering
op slingervenster

Bewerkte slingerstukken
De beweging die de slinger van de Friese klok maakt kun je volgen door het ruitje in de staart, men noemt dit ook wel het slingervenster. Deze opening is vaak versierd met een opengewerkt slingerstuk.

Latoenkoper
De slingerstukken van Friese staartklokken uit de 19e eeuw werden gemaakt van latoenkoper (dit is een folie van messing of geelkoper, ook wel latoen genoemd) of gegoten lood. In hun vormgeving zitten gewoonlijk symbolische voorstellingen verwerkt.

de eeuwige vlam uit de vaas

Op dit bekende slingerstuk kunt u een urn (vaas) zien, waaruit een eeuwige vlam opstijgt. Deze voorstelling, het levensvuur, staat symbool voor de tijd. Naast de urn ziet u een zon (dag) en een maan (nacht) afgebeeld en daaronder een haan (morgenstond) en een uil (avond). De adelaar tilt een draperie op om de vergankelijkheid te ontsluieren.

een vroeg slingerstuk

Een vroeg slingerstuk is deze beeltenis van een dame op een stier. Zij verwijst naar de Griekse koningsdochter Europa, geschaakt door de Olympische oppergod Zeus in de gedaante van dit gehoornde hoefdier (tweede kwart van de 18e eeuw).

Vadertje Tijd op een adelaar

Deze voorstelling laat Saturnus (Vadertje Tijd) zien, terwijl hij op een adelaar zit. De adelaar is een symbool voor de zon. Bovenin ziet u een cherubijn met zijn gevleugelde engelkopje.

dit vadertje tijd
slingerstuk kent u
waarschijnlijk wel

een van de meest voorkomende slingerstukken

De afbeelding van Vadertje Tijd (Saturnus) is één van de meest voorkomende slingerstukken. Vadertje Tijd is natuurlijk herkenbaar aan zijn zeis (= symbool voor de dood/vergankelijkheid) en zandloper (= de tijd). De haan (morgenstond/ dageraad) staat bovenop het slingerstuk en een uil (avond-nacht of wijsheid) vindt u aan de onderzijde.

Scroll naar boven